Faqja e parë Rreth nesh Seria BFS Librat e Botuar Titujt e Serisë BFS Libraritë Links

Për ta lexuar këtë faqe pa qenë të lidhur me internetin,

klikoni File, Save As,

dhe vendoseni në një direktori ku mund ta gjeni lehtë.

Parathënia e autorit

Falenderoni Perëndinë për Veprat e Apostujve! Dhjata e Re do të ishte shumë e varfër pa të. Na janë dhënë katër përshkrime të Jezusit, por vetëm një për kishën e hershme. Prandaj Veprat zë një vend të pazëvendësueshëm në Bibël.

Vlera e Veprave

Së pari, ajo është e rëndësishme për rregjistrimin historik. Lluka e fillon historinë e tij me derdhjen e Frymës në Ditën e Rrëshajëve dhe me periudhën e muajit të mjaltit për komunitetin e mbushur me Frymë, që u ndal papritur nga kundërshtimi i autoriteteve hebraike. Ai vazhdon me përshkrimin e fazës së tranzicionit, në të cilën u hodhën themelet e misionit te johebrenjtë, nga martirizimi i Stefanit dhe ungjillizimi i Filipit, nga kthimet në besim të Saulit dhe Kornelit, dhe nga themelimi i kishës së parë johebraike në Antioki. Nga kjo kishë dhe nga ky qytet ndërkombëtar filloi misioni mbarëbotëror i krishterë. Pali dhe Barnaba ungjillizuan Qipron dhe Galatinë; Këshilli i Jeruzalemit e njohu legjitimitetin e kthimit në besim të hebrenjve; Europa u ungjillizua gjatë udhëtimit të dytë misionar (duke përfshirë Athinën dhe Korintin) dhe Efesi në të tretin. Pastaj Pali u arrestua në Jeruzalem, dhe kjo u pasua nga një seri gjyqesh, nga apelimi i tij te Çezari, dhe nga udhëtimi i gjatë detar për në Romë, në qytetin e ëndërrave të tij. Aty e lë Lluka atë, në kufizimet e shtëpisë së marrë me qera, por i pakufizuar në predikimin e ungjillit. Pa Veprat, ne nuk do të kishim rindërtuar rrjedhën e karrierës së guximshme misionare të Palit, dhe as nuk do të kishim ditur, se si u përhap ungjilli në qytetet strategjike të botës romake.

Megjithatë, libri Veprat e Apostuje, është i rëndësishëm edhe për frymëzimin bashkëkohor që na sjell. Kalvini e ka quajtur atë ‘një lloj thesari i pamasë’ (Calvin, I, p. 20). Martin Lloid-Xhons i referohet atij si ‘më liriku mes librave’, dhe shton: ‘Jetoni në atë libër, me të vërtetë ju këshilloj: Ai është një energjidhënës, energjidhënësi më i madh që kam njohur në sferën e Frymës¹’. Në fakt ka qenë një ushtrim i shëndetshëm për kishën e krishterë të çdo shekulli, që të bëjë krahasimin e vetes me kishën e shekullit të parë, dhe të kërkojë që të kapë rishtazi diçka nga siguria, entuziazmi, vizioni dhe fuqia e saj. Në të njëjtën kohë, ne duhet të jemi realistë. Është e rrezikshme po ta idealizojmë tej mase kishën e hershme, sikur ajo të ishte pa asnjë të metë. Sepse kështu do të anashkalojmë rivalitetet, hipokrizitë, imoralitetin, dhe herezitë, që e shqetësonin kishën atëherë, ashtu si tani. Megjithatë, një gjë është e sigurtë. Kisha e Krishtit ishte tejmbushur nga Fryma e Shenjtë, i cili e nxori atë jashtë për të dëshmuar.

Materiali letrar për Veprat

Për shkak të rëndësisë unike, libri Veprat ka nxjerrë material letrar kolosal, dhe do të ishte e pamundur për ndokënd, që të lexonte gjithçka. Më kanë pëlqyer disa nga komentuesit e vjetër, të cilët shpesh neglizhohen sot. Kam në mendje pesëdhjetë e pesë predikimet e Krisostomit (John Chrysostom) rreth Veprave, të dhëna në Konstandinopojë, në vitin 400 pas Kr., dhe dy volumet e Kalvinit (John Calvin), të shkruara në Gjenevën e shekullit të gjashtëmbëdhjetë. Kam vlerësuar komentet e shkurtra të Bengelit (Johann Albrecht Bengel), këndvështrimet e perëndishme dhe të kthjellëta të Aleksandrit (J. A. Alexander), linguistin e shkëlqyer Prinston (Princeton) nga shekulli i nëntëmbëdhjetë, dhe ekspertizën arkeologjike të Ramzit (Sir William Ramsay), i cili ka shkruar dhjetë libra mes 1893 dhe 1915 rreth Llukës dhe/ose Palit, më i mirënjohuri nga të cilët është ‘Shën Pali, udhëtari dhe qytetari romak’ (St Paul the Traveller and the Roman Citizen; 1895). Jam munduar edhe me pozicionin kritik të veprave liberale, si me pesë volumet e hartuara nga Xhekson dhe Leik (F. J. Foakes-Jackson and Kirsopp Lake) nën titullin ‘Fillimet e krishtërimit’ (The Beginnings of Christianity ; 1920-32) dhe 700 faqet e trajtimit studimor të Hankenit (Ernst Haenchen; 1956).

Mes autorëve konservatorë bashkëkohorë, kam përfituar së tepërmi nga komentarët nga Brus (F. F. Bruce; Greek, 1951; English, 1954), Marshall (Howard Marshall; 1980) dhe Longneker (Richard Longnecker; 1981). Ndiej veçanërisht keqardhje, që kryevepra e Hemerit, e titulluar ‘Libri i Veprave në sfondin e historisë helenistike’ (Dr. Colin Hemer The Book of Acts in the Setting of Hellenistic History; 1989), i hartuar mirë nga Gemf (Conrad Gempf), u botua tepër vonë, që unë ta studioja plotësisht; pata mundësi që, ndërsa ky dorëshkrim po përgatitet për shtyp, të kaloj vetëm një mëngjes në leximin e tij. Kjo më ka mundësuar që ta referoj lexuesin te disa prej studimeve të Dr. Hemerit. Pasuria e zbulimeve të fundit arkeologjike (veçanërisht nga papiruset, mbishkrimet, dhe monedhat), të cilën ai e ka mbledhur dhe shoshitur me mundim, do ta bëjë librin e tij një libër standart reference për shumë vite të tjera. Enciklopedik në njohuri, i ndërgjegjshëm në kërkime dhe i kujdesshëm në gjykime, Hemeri i ka bërë të gjithë studentët e Veprave borxhlinj ndaj tij.

Është e lehtë që të përsërisësh ndjenjën e Uilliam Ramzit, i cili shkruan: ‘Është e pamundur që të gjesh diçka për Veprat të pathënë më parë nga dikush tjetër’ (Ramsay, St Paul, p. viii). Atëherë si mund ta justifikojë dikush shtimin e kësaj biblioteke të zgjeruar me një volum tjetër? Nëse mund të deklarohet diçka e veçantë në këtë libër, mund të thuhet kjo se, ndërsa gjithë komentarët kërkojnë të shpjegojnë kuptimin fillestar të tekstit, seria “Bibla flet sot” i përkushtohet edhe aplikimit të tij bashkëkohor. Prandaj, jam përpjekur që të trajtoj me ndershmëri disa çështje kryesore që ngre libri Veprat për të krishterët e sotëm, të tilla si pagëzimi me Frymën dhe dhuntitë karizmatike, shenjat dhe mrekullitë, ndihma ekonomike në komunitetin e parë të krishterë në Jeruzalem, disiplina në kishë, larmia e shërbesave, kthimi në besimin e krishterë, paragjykimet raciale, parimet misionare, kostoja e unitetit të krishterë, motivet dhe metodat në ungjillizim, thirrja për të vuajtur për Krishtin, kisha dhe shteti, dhe providenca hyjnore.

Interpretimi i librit Veprat e Apostujve

Po a mund të kapërcejmë hendekun prej nëntëmbëdhjetë shekujsh mes nesh dhe apostujve, dhe ta zbatojmë tekstin e Veprave në jetën tonë, pa e manipuluar atë për t’iu përshtatur opinioneve tona të presupozuara? Po, është e saktë të pohohet se Fjala e Perëndisë është gjithmonë aktuale. Por kjo nuk do të thotë se ne thjesht mund ta lexojmë tekstin sikur ai të na ishte drejtuar neve fillimisht, në kontekstin tonë. Ne duhet të pranojmë veçantitë historike të Shkrimit, veçanërisht ‘historinë e shpëtimit’ të rregjistruar prej saj. Për shembull, në një aspekt, Dita e Rrëshajëve ishte unike, dhe është e papërsëritshme, sepse derdhja e Frymës në atë ditë ishte akti final i Jezusit pas gjithë atyre ngjarjeve po aq unike dhe të papërsëritshme, pas vdekjes së tij, ringjalljes dhe ngjitjes në qiell. Po kaq unike në disa aspekte ishte edhe shërbesa e apostujve, të cilët Jezusi i emëroi që të ishin mësuesit pionierë dhe themeli i kishës (shiko Ef. 2:20). Ne nuk e kemi lirinë për të kopjuar gjithçka që kanë bërë ata.

Pikërisht në lidhje me këtë gjë, duhet të them diçka për ndryshimin mes pjesëve tregimtare dhe didaktike të Shkrimit, dhe për rëndësinë e lejimit të didaktikes, që të kontrollojë interpretimin e tregimtares. Sepse ajo që kam shkruar për këtë te libri ‘Pagëzimi dhe Plotësia’ (Baptism and Fullnes) është keqkuptuar nga disa, dhe do të përpiqem, që ta sqaroj këtu². E theksoj se unë nuk po them se tregimi biblik nuk ka asgjë për të na mësuar, sepse sigurisht ‘i gjithë Shkrimi është frymëzuar nga Perëndia, dhe është i dobishëm’ (2 Tim. 3:16). Për më tepër, ajo që u ndodhi të tjerëve në kohët e mëparshme, është rregjistruar për të na udhëzuar (Rom. 15:4; 1 Kor. 10:11). Megjithatë, pyetja është si do t’i interpretojmë këto pasazhe historike? Sepse disa prej tyre nuk e interpretojnë vetveten, dhe përmbajnë vetëm disa ose asnjë të dhënë për atë se çfarë duhet të mësojmë prej tyre. A janë ato domosdoshmërisht normative? A duhet që të kopjohet sjellja ose eksperienca e rregjistruar në to? Apo ndoshta duhet shmangur?

Nuk po i referohem vetëm çështjeve karizmatike, si dhuratës së Frymës dhënë samaritanëve (Vep. 8). I njëjti kërkim duhet bërë edhe në lidhje me pasazhe të tjera përshkruese. Për shembull, a duhet t’i bëjmë zgjedhjet lokale të kishës duke hedhur short, sepse kjo u përdor për zgjedhjen e një apostulli për të zëvendësuar Judën (1:23-26)? A duhet t’i mbajmë pasuritë të përbashkëta, të shesim pronat dhe t’i ndajmë paratë me nevojtarët, siç vepruan pjesëtarët e kishës së hershme në Jeruzalem (2:44-45; 4:32v)? A duhet të presim që, gjatë kthimit në besim, të shohim një dritë me shkëlqim dhe të dëgjojmë një zë të fortë, ashtu si Sauli i Tarsit (9:3v)? Duhet të jetë e qartë nga këto shembuj, se jo gjithçka që është rregjistruar te Veprat, si e bërë apo e përjetuar nga njerëzit, duhet përsëritur në jetën tonë. Pra, si do të vendosim? Këtu hyn didaktikja, për të na udhëhequr në vlerësimin dhe interpretimin e përshkrueses. Ne duhet të shikojmë për mësimin rreth një çështjeje, së pari në kontekstin më të afërt (brenda vetë tregimit), pastaj në atë që ka shkruar autori tjetërkund, dhe së fundi në kontekstin më të gjërë të Shkrimit në tërësi. Për shembull, deklarata e qartë e apostullit Pjetër për Ananian se pasuria e tij, edhe para, edhe pas shitjes, ishte e tij dhe në dispozicion të tij (5:4), na pengon neve, që t’i konsiderojmë gjithë pasuritë e krishtera, si domosdoshmërisht të përbashkëta.

Teksti biblik, që përdoret në gjithë librin, është ai i versionit LIM. Nganjëherë ai shfaqet si një bllok para prezantimit. Por kur teksti i plotë inkuadrohet brenda prezantimit, nuk është parë e domosdoshme që ai të përfshihet edhe aty në mënyrë të pavarur.

U jam mirënjohës shumë njerëzve që më ndihmuan në shkrimin e këtij libri. Falenderoj ata njerëz që, për disa vite, kanë dëgjuar me durim përpjekjet e mia për të shpjeguar Veprat. Po përmend studentët e Shkollës së verës në Regent College, Vankuver, në korrik 1979, dhe në veçanti ata pjestarë të Bashkësisë Ungjillore të kishës në Uells, të cilët me stoicizëm iu nënshtruan serive vjetore, që vazhduan për trembëdhjetë vjet. Pastaj, kam vlerësuar ndihmën e tre lexuesve zyrtarë të dorëshkrimit nga IVP-ja - John Marsh, Colin Duriez dhe veçanërisht Conrad Gempf, i cili ka edhe vetë njohuri të mëdha për Veprat. Ai i ka redaktuar dorëshkrimet e mia me imtësi, dhe ka bërë mjaft sugjerime të urta, shumë prej të cilave i kam adoptuar. Një lexues tjetër, të cilit i detyrohem së tepërmi, është Todd Shy, ndihmës-studenti im i tanishëm. Ai ka punuar me zell në materialin e shtypur, më tepër sesa një herë, ka bërë komente të dobishme, ka kontrolluar tekstin biblik dhe shënimet, dhe ka përpiluar listën e shkurtimeve dhe të bibliografisë. Së fundi, dhe në mënyrë të veçantë, i shpreh mirënjohjen time të vazhdueshme Frances Whitehead, sekretares sime, të palodhur dhe të aftë, për 33 vjet me radhë, detyra e së cilës për të shtypur dhe korrigjuar, është bërë më pak e lodhshme dhe më e pëlqyeshme nga magjia e larmishme e kompjuterit të saj Apple Macintosh Plus.

Xhon Stot

Pashkë 1989

1. The Christian Warfare by Martyn Lloyd-Jones (Banner of Truth, 1976), p. 274.

2. Shiko Baptism and Fullness (IVP, second edition 1975), pp. 15-17. Roger Stronstad në librin e tij ‘Teologjia karizmatike e Shën Llukës (The Charismatic Theology of St Luke (Hendrickson, 1984) shkruan për ata që pretendojnë për ‘një dualitet jobiblik midis pasazheve përshkruese dhe didaktike të Shkrimit’ (p. 6), dhe duket se më përfshin edhe mua midis tyre. Por unë pretendoj se ‘nuk jam fajtor’ për këtë gjë. Unë nuk po mohoj se rrëfimet historike kanë një qëllim didaktik, sepse sigurisht Lluka ishte edhe historian, edhe teolog. Unë po theksoj se qëllimi didaktik i një rrëfimi nuk është gjithmonë i qartë breda atij pasazhi, dhe shpesh ka nevojë për ndihmë interpretuese nga pjesë të tjera të Shkrimit.

BESELIDHJA Publishing

KP 2907 Tirana    Rmano@albmail.com