Faqja e parė Rreth nesh Seria BFS Librat e Botuar Titujt e Serisė BFS Libraritė Links
Pėr ta lexuar kėtė faqe pa qenė tė lidhur me internetin, klikoni File, Save As, dhe vendoseni nė njė direktori ku mund ta gjeni lehtė.
Parathėnia
e autorit Jam me tė vėrtetė mirėnjohės, pėr
privilegjin qė mė ėshtė bėrė, nė shkrimin e kėtij zbėrthimi tė
ungjillit tė Markut pėr serinė e komentarėve Bibla flet sot. Hendeku
midis komentarėve akademikė dhe literaturės shpirtėrore ėshtė aq i thellė,
sa e dėmton shumė tė kuptuarin e Biblės. Unė jam entuziast pėr qėllimin e
trefishtė qė u dha nė parathėnien e pėrgjithshme. Ai kėrkon njė studim
rigoroz tė tekstit biblik, njė studim qė ballafaqohet me vėshtirėsitė e pėrfshira
nė tė, dhe qė ėshtė i hapur ndaj pyetjeve qė duhen bėrė. Pėr mė tepėr,
ky qėllim pranon qė Perėndia nuk e dha Shkrimin si njė temė vetėm pėr
studim akademik. Shkrimi i Shenjtė pėrmban historinė e hirit dhe drejtėsisė
sė Perėndisė tė shfaqur nė mėnyrė unike nė Jezus Krishtin. Si i tillė,
mė tepėr sesa njė studim serioz, ai kėrkon njė pėrgjigje me besim dhe njė
jetė qė ėshtė nė pėrputhje me kėtė besim. Studimi dhe pėrkushtimi nuk
duhet tė jenė alternativa. Ato duhen tė dyja sė bashku. Ungjilli i Markut futet pikėrisht nė kėtė kategori. Nė shikim tė
parė ai ėshtė njė regjistrim i thjeshtė i shėrbimit tė Jezusit me plot
ngjarje, shumė veprim, me njė interes tė madh njerėzor dhe me disa thėnie
shumė tė drejtpėrdrejta dhe domethėnėse, shumica prej vetė Jezusit.
Megjithatė njė lexim serioz i kėtij ungjilli ngre shumė lloj pyetjesh. Nė
qoftė se Jezusi ėshtė ai qė pretendon kisha e krishterė sot, pse nuk e jep
kėtė mė tė qartė nė ungjill, pse nuk bėn mė tepėr pėr tķ nxitur
njerėzit ta besojnė atė, pse nuk bėri mė tepėr pėrpjekje qė turmat ta
kishin mė tė lehtė tė besonin? Dhe nga ana tjetėr, megjithėse kishin gjithė
kėtė dėshmi, pse e patėn njerėzit kaq tė vėshtirė ta kuptonin kush ishte
ai dhe tia pėrkushtonin veten Perėndisė nėpėrmjet tij? Pse u ballafaqua
progresi i veprave tė mira tė Jezusit me rezistencėn nė rritje ndaj parimeve
dhe qėndrimit tė tij? Pse e kishin dishepujt kaq tė vėshtirė tė besonin
dhe tė kuptonin, kur neve na duket kaq e qartė? Ka gjithashtu edhe pyetje teknike rreth origjinės sė ungjillit tė
Markut, rreth qėllimit tė shkrimit tė tij, rreth ndėrtimit dhe pėrmbajtjes
dhe pėrse ėshtė hartuar nė kėtė mėnyrė! Studimi biblik nuk duhet tė ketė frikė nga kėto pyetje. Nė qoftė se
janė pėr hir tė sė vėrtetės, ato duhet tė bėhen. Por qėllimi me tė
cilin bėhen kėto pyetje ėshtė shumė i rėndėsishėm. Librat e Biblės janė
shkruar pėr tė na ēuar nga besimi nė besim. Ata nuk pėrbėjnė njė
enciklopedi tė tė gjithė njohurisė qė ekziston, nuk janė shkruar thjesht pėr
tė nxitur interes akademik, dhe nuk ua zbulojnė thesaret e tyre njerėzve
cinikė. Duhet tė jesh i hapur ndaj sė vėrtetės, qė tė mund ta perceptosh
dhe pranosh atė. Nė ungjillin e Markut kjo temė ėshtė qendrore. Pėr herė tė parė unė u ballafaqova me kėtė ungjill si besimtar i
ri, dhe u habita nga stili i tij i drejtpėrdrejtė dhe nga figura e Jezusit qė
pasqyronte ai. Mė vonė, si predikues dhe Sekretar Udhėtues i UCCF (atėherė
kur ishte bashkėsia Inter-Varsity) pashė se ishte pėrsėri ky ungjill tė
cilin jua rekomandova atyre qė ishin tė interesuar pėr besimin, si dhe
besimtarėve tė rinj. Mė vonė, si lektor i kolegjit teologjik, duke analizuar
Markun, u ballafaqova me disa nga pyetjet mė tė thella qė ngre ai. Kam
shkruar gjithashtu gjashtė studime tė shkurtra me ftesė tė Kėshillit
Metodist Botėror, pėr tu pėrdorur nė tė gjithė botėn. Ky zbėrthim ėshtė hapi tjetėr nė njė udhėtim zbulimi, njė udhėtim
qė asnjėherė nuk dėshton tė zbulojė diēka mė tepėr nga ajo qė kam
zbuluar mė parė, dhe qė premton edhe mė tepėr, nė qoftė se jam gati tė
shikoj tej asaj qė ėshtė e qartė dhe ta lejoj ti flasė jetės sime. Ėshtė
e qartė se kam akoma njė rrugė tė gjatė pėr tė bėrė, por jam mirėnjohės
pėr pasurimin personal qė kam marrė nga puna pėr shkrimin e kėtij libri. Fakulteti i drejtuar nga dekani Xhim Ueits (Jim Waits), dhe studentėt e
shkollės sė Teologjisė Kendler, Universiteti Emori, Atlanta, Xhorxhia,
siguruan njė kontekst tė pėrsosur devocioni dhe studimi, i cili mundėsoi pėrfundimin
e kėtij libri. Dua tiu shpreh atyre falenderimet e mia tė pėrzemėrta. U
jam tepėr mirėnjohės Zj. Eva Skrivener (Scrivener) dhe Znj. Jen Deil (Jan
Dale) pėr shtypjen dhe rishtypjen e dorėshkrimit; Fernk Entuistėl (Frank
Entwistle) dhe Kolin Duris (Colin Duries) me kolegėt e tyre tė stafit tė
IVP-sė dhe ndaj redaktorit tė Dhjatės sė Re, Xhon Stot (John Stott), syrit tė
tė cilit pak detaje mund ti shpėtojnė, dhe qė asnjėherė nuk e humb nga
shikimi tablonė e pėrgjithshme. Sė fundi, iu jam mirėnjohės tė
gjithė atyre qė gjatė viteve mė ndihmuan tė kuptoj Biblėn me mė tėpėr
ndjeshmėri dhe tė perceptoj thellėsitė dhe lartėsitė qė mund ti kisha
humbur pa miqėsinė e tyre. Lutja ime ėshtė qė edhe tė tjerėt tė mund tė
frymėzohen nė tė njėjtėn mėnyrė nga ky zbėrthim.
DONALD ENGLISH
Hyrje
Pyetja e parė duhet tė jetė: Pse duhet ta
lexojmė ungjillin e Markut? Pėrgjigjia e thjeshtė ėshtė se ai gjendet nė
Bibėl, dhe se ne nuk duam tė humbasim asgjė nga zbulesa e Perėndisė. Pėr mė
tepėr, tani ekziston mendimi gjerėsisht i pranuar se ndėr ungjijtė e Dhjatės
sė Re, Marku u shkrua i pari, dhe u pėrdor pastaj nga Mateu dhe Luka. Por
ungjijtė e tjerė janė mė tė gjatė dhe secili ka njė karakteristikė
dalluese: Mateu me sfondin e theksuar ēifut, Luka me pėrkushtimin ndaj grupeve
tė pėrbuzura dhe Gjoni me temat e mėdha Unė Jam. Ēfarė mund tė
na japė Marku nė krahasim me kėta? Ėshtė menduar se nė krahasim me ta, Marku ishte njė pėrmbedhje e
thjeshtė dhe e drejtpėrdrejtė e historisė sė Jezusit nė mėnyrė
kronologjike. Kjo ide nuk duhet tė mohohet plotėsisht, sepse nė vija tė pėrgjithshme
ėshtė e vėrtetė. Ajo shpjegon disa aspekte tė rėndėsishme tė qėllimit tė
Markut, p.sh. aspektin nė tė cilin ai tregon hijen e kryqit qė nga fillimi i
shėrbimit tė Jezusit. Megjithatė, ėshtė po aq e qartė se Marku tregon pak interes nė
lidhjen dhe detajet historike midis njė ngjarjeje dhe asaj qė pason. Ai nuk
fut as materiale tepėr tė rėndėsishme pėr interesin e njė historiani, psh
nė lidhje me prejardhjen, lindjen dhe fėmijėrinė e Jezusit. Kjo nuk ėshtė
njė biografi e Jezusit. Madje, nė qoftė se (siē do tė sugjerohet mė poshtė)
versioni origjinal i Markut mbaron te Mk 16:8, edhe ēndodhi pas ringjalljes,
pothuajse ėshtė lėnė pas dore. Ai ėshtė po aq i lirė nga presioni pėr tė
siguruar vendndodhjet e sakta gjeografike. Ngjarjet lėvizin nga skena nė skenė
pa shpjegim. Ėshtė e qartė se diēka tjetėr e shqetėson atė mė tepėr.
Kjo diēka tjetėr ėshtė elementi mė i rėndėsishėm nė hyrjen e
leximit tė vetė ungjillit. Ajo zbulon qėllimin e autorit, si dhe ēfarė do tė
gjejė lexuesi. Rruga mė e mirė pėr tė zbuluar qėllimin e Markut ėshtė tė lexojmė
mėnyrėn si e shpreh ai qėllimin e tij, atje ku ai ėshtė pėrpjekur ta bėjė
atė tė qartė. Ne mund tė vazhdojmė tė shqyrtojmė pikat
qėndrore tė mėsimeve qė pėrmban ungjilli. Ajo qė Marku thekson, duhet
tė na ndihmojė ta kuptojmė mė qartė qėllimin e tij. Pastaj vjen detyra e
leximit tė ngjarjeve qė tregon ai, duke kėrkuar tė hyjmė nė to dhe tė
zbulojmė brenda rrėfimit arsyen e prezencės sė tyre nė ungjill. Pyetjet
rreth materialeve qė pėrdori Marku
nuk janė tė parėndėsishme, por ato nuk duhet ta shpėrqėndrojnė vėmendjen
tonė nga struktura e ungjillit. Gjithashtu, duhet tė pėrpiqemi tė kuptojmė njerėzit
e portretizuar nė kėto ngjarje. Ata janė tė rėndėsishėm pėr tė
zbuluar pėrse u shkrua ungjilli. Edhe njerėzit
pėr tė cilėt u shkrua ungjilli fillimisht janė po ashtu tė rėndėsishėm.
Ajo qė mund tė dimė apo supozojmė pėr qėndrimet, pėrvojat dhe nevojat e
tyre do tė na ndihmojė tė shohim mė qartė lidhjen e ungjillit tė Markut me
ta. Dhe nuk duhet tė harrojmė as veten
tonė, ndėrsa nėn frymėzimin e tė njėjtit Frymė qė drejtoi
shkrimtarin, kėrkojmė tė marrim mesazh prej tij me anė tė Shkrimit duke e
studjuar atė tani. Kjo detyrė nuk ėshtė e thjeshtė, sepse ka disa nga karakteristikat e
zgjidhjes sė njė misteri. Por ajo ėshtė tepėr sfiduese dhe premton shpėrblim
shpirtėror pėr tė gjithė ata qė janė gati ti pėrkushtohen asaj.
Elementi i pėrkushtimit do tė jetė vazhdimisht i pranishėm. Qėllimi
i Markut Kėtu nuk ka paqartėsi; 13 vargjet e hyrjes e shpalosin qėllimin e Markut me njė qartėsi maramendėse. Sė pari del ideja: fillimi i ungjillit(1:1). Njė gjė e re po
fillon. Shumė vėmendje i ėshtė kushtuar fjalės ungjill qė Marku e pėrdor
pėr herė tė parė, qė nė fillim, si njė rrugė pėr tė shpallur lajmin e
mirė (ky ėshtė kuptimi i fjalės ungjill) nė formė tė shkuar. Megjithatė
duket se ka diēka mė tė rėndėsishme se kjo. Fjala ungjill, para se tė
pėrdorej me kuptimin e njė mesazhi ose dokumenti tė shkruar, ka patur njė
kuptim tjetėr. Fillimisht u pėrdor pėr tė pėrshkruar njė ngjarje
qė bėnte epokė. Pėr shembull, lindja e ardhshme e perandorit August u
pėrshkrua si ungjill, me kuptimin e njė ngjarjeje qė do tė ndryshonte
historinė e botės. Sigurisht qė Marku e ofron ungjillin si lajm tė mirė. Me
po aq qartėsi ai po e paraqit atė pėr herė tė parė si njė pėrmbledhje tė
plotė nė formė tė shkruar. Por mė e rėndėsishme se gjithshka ėshtė se
ai po shpall njė ngjarje pas sė cilės historia e botės nuk ka pėr tė qenė
njėlloj. Nė qendėr tė kėsaj ngjarjeje ėshtė Jezus Krishti. Marku e bėn tė
qartė se personi qė ėshtė nė qendėr tė rrėfimit tė tij vendos njė
vazhdimėsi me veprimtarinė e mėparshme tė Perėndisė nė botė, prandaj ai
citon nga Dhjata e Vjetėr (1:2-3). Ka gjithashtu edhe njė dėshmi nga Gjon Pagėzori,
i cili shihet si profeti i premtuar nė Dhjatėn e Vjetėr, qė do ti
paraprinte ardhjes sė Mesisė (tė zgjedhurin e Perėndisė, i cili do tė
ēlironte Izraelin; 1:4-8). Nė qoftė se Gjoni shikohet siē duhet nė termat e
Dhjatės sė Vjetėr, pas tij vjen Mesia. Pikėrisht kėtė bėri tė qartė zėri nga qielli, ndėrsa Gjoni po pagėzonte
Jezusin. Ti je Biri im te 1:11 siguron mbylljen e thonjzave tė deklarimit
qė filloi me Bir i Perėndisė te 1:1. Marku vėshtirė se do tė ishte mė
i qartė nė transmetimin e pikėpamjes sė tij pėr identitetin e Jezusit. Duket se jemi pėrsėri nė tė njėjtin drejtim, ndėrsa Marku pėrshkruan
fillimin e shėrbesės sė Jezusit. Ai nuk shpall asgjė mė pak se Mbretėrinė
e Perėndisė. Meqėnėse ajo ka ardhur ose ėshtė duke u afruar, njerėzit
duhet tė pendohen dhe tė besojnė ungjillin (1:14-15) Figura e Mesisė sė dėrguar nga Perėndia, mė shumė se nga fjalėt e
predikimit, bėhet bindėse nga demonstrimi nė mrekullitė qė bėri Jezusi. Nė
tetė kapitujt e parė tė kėtij ungjilli shohim njė prezantim maramendės tė
veprave tė fuqishme njėra pas tjetrės. Markut i duhet tė pėrdorė
vazhdimisht fjalėn menjėherė, sepse ai po i shtyn lexuesit e tij nga njė
shembull i ēlirimit tė energjisė hyjnore, nė tjetrin. Nė qoftė se ky ungjill u shkrua si njė material pėrgatitor pėr
besimtarėt e rinj, ose pėr ungjilltarėt e parė tė krishterė, siē kanė
sugjeruar disa, atėherė materiali i deritanishėm ėshtė i qartė dhe bindės.
Biri i fuqishėm i Perėndisė triumfon mbi tė gjitha problemet qė i dalin pėrpara.
Mbretėria e Perėndisė fokusohet nė tė. Ata qė vijnė tek ai nė nevojė, mėsojnė,
shėrohen dhe ēlirohen. Ne skemi parė kurrė diēka tė tillė ! (2:12),
ėshtė pėrgjigjia e duhur. Megjithatė, do tė jetė njė konkluzion jo i thellė po tė mendojmė
se qėllimi i vetėm i Markut ėshtė tė portretizojė Jezusin si Birin e
Fuqishėm tė Perėndisė. Ndoshta ky mund tė mos jetė qėllimi i tij
kryesor. Kristologjia e lartė e 13 vargjeve tė para dhe ngazėllimi i
mrekullive nė tetė kapitujt e parė nė ungjillin e Markut, shihen gjithmonė
e mė tepėr si diēka e domosdoshme qė i paraprin diēkaje tjetėr. Sugjerimi i parė pėr kėtė diēka tjetėr vjen qė nė fillim tė
shėrbesės sė predikimit tė Jezusit, siē e regjistron Marku. Njerėzit
nxiten jo vetėm tė dėgjojnė qė Mbretėria e Perėndisė ėshtė pranė, por
edhe tė bėjnė diēka pėr kėtė. Ata duhet tė pendohen dhe tė besojnė
lajmin e mirė. Ne mund tė shfajėsohemi nė pėrzgjedhjen e kėsaj teme ndėrsa
shikojmė vazhdimin e ungjillit. Marku po na udhėheq nė njė drejtim tė
dyfishtė nė mesazhin e tij: identiteti i Jezusit, si edhe qėndrimi qė duhet
tė mbajnė njerėzit ndaj tij. Kėto dy tema e pėrshkojnė tė gjithė kėtė
ungjill. Ato formojnė materialin themelor pėr tregimin e historisė sė
Jezusit. Asnjė nga kėto tema nuk qėndron e pandryshuar gjatė shpalosjes sė
ungjillit. Pėr mė tepėr, zhvillimi i secilės teme na orienton drejt njė pėrkufizimi
mė tė qartė tė qėllimit tė Markut.
Kush
ėshtė Jezusi? Ekziston njė traditė e vjetėr qė vė re
ndryshimin e rėndėsishėm tė tonin dhe tė drejtimit tė shėrbesės sė
Jezusit nė ungjillin e Markut, pas pohimit tė Pjetrit nė Cezarea Filipi Ti
je Biri i Perėndisė (8:27-30) dhe shpėrfytyrimit tė Jezusit
(9:2-13), ku pėrsėri theksi ėshtė identiteti i tij. Ky ėshtė Biri im i
dashur, dėgjojeni! Para kėtyre ngjarjeve, fokusi i tregimit ėshtė nė mėnyrėn
se si Jezusi u drejtohej turmave, si edhe nė ēėshtjen e identitetit tė tij.
Mė pas ka mė tepėr pėrqėndrim nė pregatitjen e dishepujve dhe pika
kryesore nuk ėshtė mė identiteti i Jezusit, por ēfarė do tė realizonte ai.
Kjo ėshtė pėrqėndruar veēanėrisht nė tre pasazhe qė pėrsėriten (8:31;
9:31; 10:32-34). Njė vlerė tė madhe ka perceptimi i rrugės nė tė cilėn
Jezusi i ndihmoi me dashuri dishepujt pėr tė kuptuar tė vėrtetėn rreth tij
dhe misionit tė tij. Megjithatė, ajo qė duhet tė njihet, dhe qė ėshtė madje mė afėr qėllimit
tė Markut nė mbledhjen e materialit sė bashku nė kėtė mėnyrė, ėshtė se
kėto dy ngjarje (nė Cezarea Filipi dhe nė malin e shpėrfytyrimit) pėrbėjnė
njė ndryshim tė rėndėsishėm nė prezantimin e dy temave kryesore deri nė kėtė
pikė : d.m.th. kush ėshtė Jezusi, dhe si duhet ti pėrgjigjemi atij. Ajo qė ėshtė e dukshme rreth identitetit tė Jezusit, ėshtė
ndryshimi i papritur nė strategjinė e shėrbesės tė tij, pa e humbur
autoritetin e saj. Nga kapitulli 8 dhe mė tej Jezusi shkon vazhdimisht drejt
konfliktit me autoritetet fetare, flet rreth pashmangshmėrisė sė vuajtjeve,
kundėrshtimit dhe vdekjes sė tij. Shėruesi i gjithėpushtetshėm dhe
mrekullibėrėsi papritur kthehet nė njė njeri qė i nėnshtrohet fatit tė
kryqėzimit (8:31,etj.), pavarėsisht nga protestat e Pjetrit pėr njė drejtim
tė tillė (8:32). Jezusi e di sa shumė ka pėr tė vuajtur (14:32-42), madje
as nuk e mbron veten nga provat e rreme nė gjyqin e tij (14:61). Megjithatė, Marku nė asnjė pikė nuk jep pėrshtypjen se Jezusi nuk e
ka situatėn plotėsisht nė kontroll. Kontrasti nuk qėndron midis njė
periudhe me sukses mjaft tė dukshėm, qė pasohet nga njė rėnie e
pakontrolluar. Jezusi kalon nga njė fazė nė tjetrėn me vendosmėri dhe
siguri. Ai e parashikon ēdo tė ndodhė. Na jepet pėrshtypja se madje edhe
nė gjyqin e tij, Ai ėshtė mė i ndėrgjegjshėm pėr atė qė po ndodh se
kushdo tjetėr. Demonstrimi i fuqisė nė pjesėn e parė tė ungjillit dhe
rruga e ulėt e kryqit nė pjesėn e dytė, janė pjesė tė tė njėjtit proces,
dmth tė bėrjes sė vullnetit tė Atit tė tij, pjesė e tė njėjtės rruge pėr
tė qenė ai qė ishte dhe pėr tė bėrė atė qė erdhi tė bėjė. Ato i pėrkasin
pazgjidhshmėrisht njėra-tjetrės. Ky do tė jetė njė ēelės i domosdoshėm,
ndėrsa pėrpiqemi tė dallojmė mesazhin e Markut pėr Jezusin dhe pėr Mbretėrinė
e Perėndisė. Do tė arrinim nė tė njėjtėn pikėpamje edhe po tė shqyrtonim titujt
qė ungjilli i Markut pėrdor pėr Jezusin. Dy mė kuptimplotėt janė Biri i
Perėndisėdhe Biri i Njeriut. Sfondi i termit Bir i Perėndisė gjendet nė pasazhet nga Dhjata e Vjetėr
si 2 Sam 7:14, Psalmet 2:7 dhe 89:26-27. Ai ėshtė pėrdorur herė pėr mbretėrit
e Izraelit, herė pėr mbretin mesianik qė do tė vinte pėr tė ēliruar
popullin e Perėndisė. Kur ky titull pėrdoret nė ungjillin e Markut, i pėrket
lexuesit tė vendosė nė bazė tė kontekstit se cili ėshtė kuptimi i duhur.
Ngjarjet e pagėzimit tė Jezusit, e shpėrfytyrimit tė tij dhe e gjyqit para
Sinedrit kėrkojnė njė interpretim mesianik. Komenti i tekstit do tė
argumentojė se kjo ėshtė e vlefshme edhe pėr momentin kur njeriu i
demonizuar i thirri Jezusit Bir i Perėndisė. Mund tė ketė njė dallim
tė vogėl nė pėrdorimin e kėtij titulli drejt fundit tė ungjillit. Nė kryqėzimin
e Jezusit, centurioni, komandanti i ushtarėve tha: Me tė vėrtetė ky ishte (njė)
Bir i Perėndisė. Pavarėsisht se kė pėrkthim preferojmė, ka shumė
mundėsi qė centurioni, kur pėrdori kėto fjalė, tė ketė patur njė pikėpamje
shumė mė tokėsore pėr Jezusin. Por ndoshta Marku po krijonte idenė (qė do
tė bėhet mė e qartė mė poshtė), se ata qė kanė sy, do tė dallojnė qė
fjalėt e centurionit kishin kuptim mė tė thellė nga ē mendonte ai vetė.
Nė qoftė se ėshtė kėshtu, atėherė jemi shumė afėr thelbit tė ungjillit
tė Markut, dhe ky ėshtė njė hap pėrpara. Sė bashku me termin Bir i Perėndisė, mė shpesh ėshtė pėrdorur
Bir i Njeriut. Sfondi nė Dhjatėn e Vjetėr ėshtė pėrsėri i ndryshėm. Te
Psalmi 8:4, ai i referohet njerėzimit; te Danieli 7:1 i referohet njė figure
qiellore tė nderuar nga Perėndia; tek Ezekieli kjo ėshtė mėnyra si Perėndia
e thėrret profetin. Marku e bėn tė qartė se kjo ėshtė mėnyra mė e preferuar e Jezusit
pėr tė pėrshkruar veten. Ka disa pika nė ungjill ku tė dy titujt ose
variantet e tyre janė vendosur sė bashku. Te 8:28 Pjetri pohon qė Jezusi ėshtė
Krishti (me kuptimin i zgjedhuri i Perėndisė, Mesia). Ai lavdėrohet pėr
kėtė zbulesė. Ėshtė njė perceptim i drejtė. Megjithatė, menjėherė kur
Jezusi flet pėr tė ardhmen, ai nuk pėrdor termin Mesia, por Biri i Njeriut,
dhe vazhdon tė flasė pėr domosdoshmėrinė e vuajtjeve qė do tė vijnė mė
vonė. Titulli Bir i Njeriut, me njė ngjyrim mė tė dobėt se Krishti, Mesi,
Biri i Perėndisė, pėrdoret pėr tė interpretuar termat e tjerė. Kur nė
gjyq Jezusi pranon se ėshtė Krishti, Biri i tė Bekuarit, ai vazhdon ta
interpretojė kėtė pohim nė termat e tė ardhmes sė Birit tė Njeriut. Kur kėrkon
tua bėjė plotėsisht tė qartė dishepujve se cila ėshtė rruga drejt veprės
sė shpėtimit qė ai erdhi tė pėrmbushė, Jezusi pėrdor termin Bir i Njeriut
pėr ta komunikuar atė (10:45). Nė qėndėr tė ugjillit gjenden tre pohime
profetike pėr vdekjen e tij, dhe secili pėrdor termin Bir i Njeriut. Pėr tė ecur edhe njė herė pėrpara, duhet tė vėmė re se fjalėt pėr
tė ardhmen e Jezusit shoqėrohen me thėnie pėr natyrėn e dishepullizimit nė
mbretėrinė e qiellit. Pėrsėri po i afrohemi qėllimit qėndror tė kėtij
ungjilli, si i Zoti - ashtu edhe shėrbėtori. Ne mund tė arrijmė nė tė njėjtin theksim edhe nėpėrmjet njė rruge
tjetėr kur marrim nė shqyrtim pėrdorimin e termit Mbretėria e Perėndisė
te Marku. Jezusi fillon duke shpallur se Mbretėria e Perėndisė po afrohet,
ose tashmė ka ardhur. Ajo qė lihet tė nėnkuptohet ėshtė se ajo ėshtė
afruar nėpėrmjet tij. Ndėrsa historia shpaloset, bėhet akoma mė e qartė se
ai ėshtė pika qendrore e kėsaj mbretėrie. Fuqia e tij mbi sėmundjet, natyrėn
dhe demonėt, paralajmėron ardhjen e mbretėrisė. Madje ai i siguron njerėzit
pėr faljen hyjnore, duke i zhgėnjyer udhėheqėsit fetarė (2:1-12). Njerėzit
qė tregojnė interes pėr tė hyrė nė Mbretėrinė e Perėndisė marrin udhėzime
nė ndjekjen e Jezusit. Ndoshta dikush do ta shprehte mė saktė duke thėnė
se, nė qoftė se ai nuk ėshtė mbreti i mbretėrisė (meqėnėse mbret ėshtė
vetė Perėndia), atėherė ai ėshtė tė paktėn modeli i mbretit. Tek ai njerėzit
mund tė shohin mėnyrėn si Perėndia ėshtė mbret. Nė qoftė se dishepujt nė njė farė mėnyre e kuptuan kėtė, siē
sugjeron edhe pohimi i Pjetrit nė Cezarea Filipi, atėherė mund ta kuptojmė
tmerrin e tyre tė shprehur nė fjalėt e Pjetrit, menjėherė pas dėshmisė sė
Jezusit pėr vdekjen e tij nė Jeruzalem nga duart e tė tjerėve. Tabloja e tij
e tė ardhmes nuk pėrputhej me tė tyren, edhe pse ai i pohoi pikėpamjet e
tyre pėr tė si Krishti, Biri i Perėndisė. Gabimi nuk ishte te titujt. Ai po
i paralajmėronte ndaj traditės disa shekullore nė tė cilėn Mesia shihej nė
termat e modelit tė mbretit tė krijuar nga mbretėrit tokėsorė. Jezusi pranoi pėrdorimin e titujve tradicionalė, por u dha atyre njė pėrmbajtje
tė re nė pėrputhje me mėnyrėn e tij tė tė qėnit mbret - sigurisht duke
qenė nė kontroll dhe duke parė nė thelb tė gjėrave, por njėkohėsisht
duke treguar nėnshtrim ndaj Atit tė tij, duke vuajtur qė mbretėria tė
vendosej me tė vėrtetė nė jetėn e njerėzve. Prandaj, kemi tė drejtė ta shikojmė personin dhe veprėn e Jezusit si
pikėn qendrore tė rrėfimit tė Markut. Por gjithashtu duhet tė vėrejmė se
ndėrsa ungjilli pėrparon, figura e Jezusit ndryshon nga qendra e gjithfuqishme
triumfuese e energjisė hyjnore, nė njė njeri tė pėrulur qė vuan pa bėrė
rezistencė. Ajo qė pasuesit, turmat dhe kundėrshtarėt e tij e patėn tė vėshtirė
pėr ta kuptuar, pėr tė cilėn Marku kėrkon tė tėrheqė vėmendjen e
lexuesve tė tij, ėshtė se edhe kjo ishte njė ēlirim i energjisė hyjnore,
mjaft mė e rėndėsishme se strategjia e fuqisė qė u ndoq mė parė, edhe pse
ajo ishte e nevojshme. Edhe ne duhet tė pranojmė se e kemi tė vėshtirė ta
kuptojmė atė, por kjo ėshtė njė pikė mjaft e rėndėsishme, nė qoftė se
tė jemi dishepuj, do tė thotė tė ndjekim Zotin tonė. Ne kemi parė tashmė njė nga rrjedhat kryesore tė rrėfimit tė Markut,
Kush ėshtė Jezusi. Kemi parė se kjo temė zhvillohet pėrgjatė
ungjillit nė dy drejtime. Kush ėshtė Jezusi ndryshon theksin nga njė
mrekullibėrės nė njė shėrbėtor tė pėrulur qė shkon drejt vdekjes, por
pa e humbur autoritetin. Dhe kush ėshtė Jezusi, nė gjysmėn e dytė bėhet
baza pėr pėrqėndrimin nė misionin e tij, nė atė qė Jezusi erdhi pėr tė
bėrė. Pėrgjigja
ndaj Jezusit Secili nga kėto variante tė temės ėshtė
shumė i rėndėsishėm pėr theksin tjetėr kryesor, tek i cili do tė kthehemi
tani. Tashmė e kemi identifikuar atė si duhet ti pėrgjigjen njerėzit
Jezusit. Marku tregon theksin e Jezusit nė kėtė element duke regjistruar
thirrjet e tij tė hershme. Meqėnėse Mbretėria e Perėndisė ėshtė pranė,
dėgjuesit e tij duhet tė pendohen dhe tė besojnė lajmin e mirė
(1:15). Duke u pasuar nga seria e mrekullive qė bėri Jezusi, dikush do tė
shpresonte njė pritje tė ngrohtė ndaj kėsaj thirrjeje qė vjen nga personi nė
qendėr tė ndryshimeve qė ndodhin nė jetėt e njerėzve. Edhe kėtu, po ashtu
si me portretizimin e Jezusit, tema e pėrgjigjes qė i japin njerėzit, pėson
njė ndryshim nga paraqitja e saj fillestare. Pyetjes: Si e tregojnė njerėzit besimin ndaj Jezusit nė ungjillin e
Markut, po ti pėrgjigjeshim hapur, do tė pohonim se shumė prej tyre
refuzojnė tė besojnė. Familja e tij e keqkupton dhe pėrpiqet ta shmangė nga
ky drejtim. Njerėzit e qytetit tė tij tė lindjes pothuajse janė xhelozė pėr
tė dhe refuzojnė tė pranojnė pretendimet e tij. Udhėheqėsit fetarė
fillimisht janė tė ftohtė, por mė vonė bėhen armiq tė hapur deri nė atė
pikė sa kėrkojnė vdekjen e tij. Turma e ndjek e kėnaqur dhe e mahnitur nga mėsimet
e tij, por nė fund nuk bėn asgjė pėr ta shpėtuar nga vdekja. Madje edhe
dishepujt e tij, dhe Pjetri jo mė pak se tė tjerėt, pėrpiqen ta kuptojnė atė,
por pa arritur ta bėjnė kėtė siē duhet, duke e kuptuar nė mėnyrė tė
gabuar. Sė paku disa nga gratė janė besnike deri te kryqėzimi, por nė fund
e humbasin besimin. Vetėm dy grupe duket se janė pranė pėrgjigjes sė shpresuar; tė dėshpėruarit
dhe tė demonizuarit. Kėta tė fundit sė paku japin shenja se e dinė kush ėshtė
Jezusi; por ata nuk shkojnė dot mė tej, se, deri sa ēlirohen, njohja sjell
rezistencė dhe jo besim. Vetėm tė dėshpėruarit duket se janė besnikė. Ata
nuk kanė ku tė shkojnė tjetėr dhe nuk mund tė shpresojnė pėr tė ardhmen
pa u kuruar. Pėrgjithėsisht ata shkojnė te Jezusi dhe gjejnė gjithēka qė u
nevojitet, madje edhe mė shumė. Njė shpjegim i kėtij fenomeni tė mosbesimit ėshtė natyra mėkatare e zemrės njerėzore. Marku e bėn kėtė tė qartė
duke i kushtuar vėmendje se ēdo tė thotė tė ndjekėsh Jezusin. Siē
sugjerojnė disa komentues, ka mundėsi qė mėnyra e pėrqėndrimit tė gjysmės
sė ungjillit nė mrekullitė dhe gjysma tjetėr nė vuajtjet, ėshtė e qėllimshme.
Kjo mėnyrė duket sikur thekson faktin se dishepullimi nuk ėshtė njė pėrvojė
e pafund e fuqisė sė mbinatyrshme dhe e mėsimit tė fuqishėm tė shoqėruar
me mrekulli. Dishepullimi ka tė bėjė edhe me bindjen e pėrulur e tė
kushtueshme ndaj vullnetit tė Perėndisė, duke u pėrballur me mėkatin dhe tė
keqen e natyrės njerėzore nė botė. Dishepujt nė mėnyrė tė veēantė
ilustrojnė se sa e vėshtirė ėshtė pėr qėniet njerėzore tė pranojnė kėtė
anė tė jetės sė besimit. Duket se ata kėnaqen me gjithė veprat e
mrekullueshme, por tėrhiqen nga biseda pėr koston. Ata debatojnė se kush do tė
zerė vendet e nderit. Pjetri, dėshmia e tė cilit mund tė qėndrojė mbrapa
pjesės mė tė madhe tė asaj qė shkruan Marku, ėshtė njė shembull i veēantė
edhe i qėllimeve tė mira, edhe i dėshtimeve tė hidhura tė atyre qė u
ballafaquan me Jezusin. Kėshtu qė njė pjesė e misterit tė mosbesimit qėndron nė fuqinė e
mėkatit nė jetėt e njerėzve. Megjithatė, kjo nuk ėshtė arsyeja e vetme
apo mė e rėndėsishme pėr mungesėn e dishepullimit tė vėrtetė nė ungjill.
Te Marku ka edhe njė zhvillim tė dytė tė temės sė dishepullimit. E
shprehur thjeshtė, ajo ka tė bėjė me faktin qė njerėzit nė kėtė histori
nuk janė nė gjėndje pėr tu bėrė dishepuj tė vėrtetė, sepse ata akoma
nuk e dinė ngjarjen e plotė. Ata ballafaqohen me Jezusin para vdekjes dhe
ringjalljes sė tij. Nė qoftė se tė qėnit dishepull i vėrtetė, siē
vazhdon ta bėjė tė qartė Jezusi, ėshtė mbajtja e kryqit pas tij dhe
zbulimi i kujdesit tė Perėndisė pėr ne ndėrsa e ndjekim atė, atėherė ata
e kanė tė pamundur tė dallojnė kuptimin e pėrgjithshėm tė saj para se ai
tė vdesė dhe ringjallet, edhe pse ata qė janė mjaft tė dėshpėruar duket
se e kapėrcejnė kėtė barrierė. Evidenca qė kjo ėshtė pjesė e qėllimit tė ungjillit, duket nė
faktin se qė nga fillimi, hija e kryqit qėndron mbi ngjarjen. Marku nuk ėshtė
i vetėm nė pėrshkrimin e pagėzimit tė Jezusit nga Gjoni, me gjithė ndėrlikimet
e kuptimit tonė tė vdekjes sė tij pėr mėkatet tona. Ai tregon lidhjen e
Jezusit me mėkatet tona, sepse ai vetė ishte pa mėkat. Por te Marku gjendet
gjithashtu edhe thėnia e hershme rreth mosagjėrimit pėrderisa dhėndri ėshtė
me ju, por vetėm kur dhėndri tė merret. Pastaj, nė mes tė ungjillit ka njė
ndryshim dramatik, i cili dallohet nga profecitė e pėrsėritura pėr vdekjen,
si dhe nga premtimi i ringjalljes. Dhe gjysma e ungjillit i kushtohet vuajtjes,
duke pėrfshirė edhe ringjalljen. Kur dikush thekson mėnyrėn nė tė cilėn
Jezusi flet pėr dishepullimin si mbajtjen e kryqit dhe ecjen pas tij, rėndėsia
e vdekjes dhe ringjalljes sė Jezusit si model pėr dishepujt bėhet plotėsisht
e qartė. Ndoshta nė kėtė pikė kemi arsye tė mendojmė se ungjilli i Markut ka
pėrfituar diēka nga teologjia e Palit. Vėrtetėsia dhe fuqia e mėkatit nė
botė ėshtė njė nga shtyllat e teologjisė sė tij. Po ashtu edhe rėndėsia
e vdekjes sė Jezusit si rruga e zgjidhjes sė kėtij problemi. Mbi tė gjitha,
Pali e shikon jetėn e krishterė si njė pėrvojė tė pėrditshme tė vdekjes
dhe ngritjes me Krishtin, e cila ėshtė simbolizuar nė pagėzim. Marku pėrfitoi
edhe nga Pali, edhe nga Pjetri, dhe kjo ėshtė njė arsye tjetėr pse ky
ungjill ėshtė aq themelor pėr besimin e tė krishterėve. Nga rrugėt e ndryshme drejt kuptimit tė qėllimit tė ungjillit tė
Markut, deri tani kemi parė qėllimin qė vetė Marku e ka deklaruar hapur. Ne
kemi ndjekur prezantimin e materialit dhe mėnyrėn e zhvillimit tė tij. Njė vėmendje
e veēantė i ėshtė dhėnė temave kryesore tė ungjillit: identiteti dhe shėrbimi
i Jezusit, si dhe natyra dhe kėrkesat e tė qėnit dishepull. Kėto dy tema janė
fokusuar sė bashku nė vdekjen dhe ringjalljen e Jezusit, si pika kulmore e
gjithė asaj qė ai erdhi tė bėjė, dhe si sekreti i dishepullimit tė vėrtetė.
Ndėrkohė qė diskutuam pėr kėto probleme, kemi vėrejtur njerėzit nė kėtė
ngjarje dhe natyrėn e ndryshme tė pjesėmarrjes sė tyre. Lexuesit
e Markut ... dhe ne Tani mund tė pyesim pėr ata pėr tė cilėt u
shkrua ungjilli i Markut. Kėtu do ballafaqohemi nė mėnyrė tė pashmangshme
me pėrpjekjen pėr tė dalluar nga vetė teksti se cilėt ishin kėta njerėz
dhe pse u shkrua ungjilli pėr ta. Njė lloj evidence e jashtme mund tė nėnkuptohet nga pėrmbajtja. Nga
katėr destinacionet e sugjeruara (Egjipt, Antioki, Galile dhe Romė) i fundit
duket mė i mundshėm. Grupi pėr tė cilin u shkrua ky ungjill pėrfshin shumė
paganė, sepse Markut i duhet ti shpjegojė zakonet ēifute. Pėr mė tepėr,
nuk duket se ai po i shkruan njė kishe qė vuan nga problemet ēifuto-pagane nė
jetėn e saj. Pėrhapja e ungjillit tė Markut dhe pėrdorimi i tij nga autorėt
e tjerė tė ungjijve sugjeron se njė kishė e besueshme dhe e fortė qėndronte
pas tij. Lidhja e dukshme e elementit tė vuajtjes nė dishepullim, flet tėrthorazi
pėr njė vend dhe kohė tė afėrt persekutimi. Roma nėn Neronin siguron njė
skenar tė tillė dhe kjo mbėshtetet edhe nga mundėsia qė ungjilli u shkrua
pas vdekjes sė apostullit Pjetėr, dhe ndoshta edhe tė Palit. Mbase i pėrket
periudhės pas vitit 64 pas Kr. dhe para shkatėrrimit tė tempullit tė
Jerusalemit nė vitin 70 pas Kr (qė nė ungjill ėshtė nė tė ardhmen) duke e
marrė seriozisht elementin profetik nė ungjill. Nė qoftė se vendi ėshtė Roma, atėherė lexuesit pėrbėjnė njė
grup me njerėz tė ndryshėm. Nevoja pėr njė analizė tė vuajtjeve nė jetėn
e krishterė do ishte e rėndėsishme. A kishte njė tendencė qė nė rrethana
tė tilla tė dėshirohej njė formė e krishtėrimit pėr tiu kundėrvėnė
nė njė nivel mbinatyror, persekutimit qė po pėrjetohej nė nivelin natyror?
Apo mos vallė kishte njė pikėpamje pėr Jezusin qė theksonte natyrėn dhe
fuqinė e tij hyjnore, dhe ndėrgjegjshmėria e natyrės sė tij njerėzore dhe
tė kuptuarit e natyrės njerėzore ishte e mangėt? A po habiteshin shumė tė
krishterė pse duhet tė vuanin akoma edhe tani qė kishin si Shpėtimtar Birin
e Perėndisė? Pėrgjigjet nuk mund tė arrijnė njė shkallė sigurie, por diku
nė kėto lloj sugjerimesh mund tė ketė njė regjistrim tė drejtė tė disa
prej pyetjeve tė tyre. Gjatė pėrgjigjes, Marku i siguron pėr njė Jezus tė fortė dhe tė pėrulur,
vuajtjet e tė cilit u bėnė rruga drejt shpėtimit (njė temė e shpallur
fuqishėm nga Pjetri nė ditėn e Rrėshajave Vep 2:36-39). Pėr sa i pėrket autorit, pikėpamja e marrė kėtu ėshtė se
shkrimtari ėshtė Gjon Marku, pėr tė cilin mund tė gjejmė referenca nė
Veprat e Apostujve 12:12,25; 15:17-39; Kolosianėt 4:10; 2 Timoteut 4:11; dhe
Filemonit 24. Ai kishte marrėdhėnie tė afėrta me Pjetrin, dhe pas njė dėshtimi
fillestar, udhėtoi me Palin. Prandaj besueshmėria e tij ėshtė e madhe. Ėshtė e qartė qė Marku nuk u pėrpoq tė prezantonte njė biografi
kronologjike tė Jezusit, siē mund ta bėnte njė historian i kohės sė sotme.
Ai kishte nė dispozicion material nga burrime gojore dhe tė shkruara, si dhe dėshminė
personale tė apostullit Pjetėr. Kėtij materiali ai i dha formė dhe e
prezantoi nė njė mėnyrė qė i jepte mundėsi tė bėnte tė qarta ato gjėra
qė u ndje i thirrur tė komunikonte. Kjo pikėpamje e origjinės sė kėtij
ungjilli nuk nėnvleftėson nė asnjė mėnyrė veprėn e Frymės sė Shenjtė nė
frymėzimin e kėsaj pjese tė Shkrimit tė Shenjtė.
Ajo e qartėson qėllimin e ungjillit dhe merr parasysh rolin e rėndėsishėm
tė autorit. Ajo na bėn tė kuptojmė qartė mangėsinė e pikėpamjes qė nuk
merr fare parasysh autorin, por vetėm mundėsinė e tij pėr tė shkruar fjalėt
e marra nga qielli. Nga ana tjetėr na ēliron nga pikėpamjet se Marku bashkoi
segmente tė veēuara tė traditės me qėllim jo mė tė madh se tė pėrmblidhte
sa mė tepėr qė tė kishte mundėsi. Mbi gjithēka, ajo e pėrqėndron vėmendjen
tonė te tekstit, sepse ai flet vetė. Frymėzimi hyjnor i pėrpjekjeve njerėzore
ėshtė i mistershėm, prandaj do tė bėjmė mirė ta pranojmė kėtė gjė dhe
ta marrim Shkrimin e Shenjtė ashtu siē ėshtė, nga dora e Perėndisė me anėn
e mendjeve tė njerėzve qė janė pėrkushtuar pėr tė qenė kanalet e
vullnetit tė tij. Si duhet ta marrim dhe ta lexojmė ungjillin e Markut?
Shumė nga detajet kulturore tė shekullit tė parė na duken tė pakuptueshme.
Na duhet tė punojmė shumė pėr ta kuptuar atė dhe rėndėsinė e tij pėr
ata qė pėrshkruhen nė ungjill, si dhe pėr ata pėr tė cilėt u shkrua
fillimisht ky ungjill. Ne duhet tė jemi gjithashtu tė ndėrgjegjshėm pėr
traditat, mėnyrat e tė menduarit dhe pėrvojat qė i japin formėn perceptimit
tonė ndėrsa lexojmė Biblėn. Kėto duhet tė vihen nėn gjykimin e Frymės
Perėndi, ndėrsa e lexojmė atė. Por meqėnėse Fryma qė frymėzoi autorin,
frymėzon edhe lexuesin, ne mund tė dallojmė temat themelore qė bėjnė
thirrje po aq tė drejtpėrdrejtė ndaj nesh, sa edhe ndaj lexuesve tė hershėm.
Tema tė tilla si natyra e mbretėrisė sė Perėndisė dhe pjesa jonė nė tė;
identiteti dhe autoriteti i Jezusit, Zotit tonė; vendi qendror i vdekjes dhe
ringjalljes sė tij; implikimet pėr dishepullimin tonė, vizioni dhe pėrkushtimi
ynė ndaj misionit - tė gjitha kėto qėndrojnė si pjesė tė kontributit tė
Markut ndaj pėrshpirtmėrisė dhe shėrbimit tonė. Lidhja e tij direkte dhe e
thellė me ato dhe me ne, mund tė na pasurojė jashtėzakonisht.
|
BESELIDHJA PublishingKP 2907 Tirana Rmano@albmail.com |