Faqja e parė Rreth nesh Seria BFS Librat e Botuar Titujt e Serisė BFS Libraritė Links
Pėr ta lexuar kėtė faqe pa qenė tė lidhur me internetin, klikoni
File, Save As, dhe vendoseni nė njė direktori ku mund ta gjeni lehtė.
Mesazhi
i Letrės sė Parė tė Pjetrit Parathėnia
e Autorit
Ky
zbėrthim ėshtė shkruar me shpresė pėr tu lexuar, dhe jo thjesht pėr
tu konsultuar. Procesi i shkrimit ka sjellė nderim dhe gėzim tė ri ndaj mrekullisė
sė fjalės sė shkruar tė Perėndisė dhe Zotit tė asaj fjale. Unė
jam pėrpjekur tė bashkoj pesė perspektiva: 1.
Dėshminė e Pjetrit, duke e ballafaquar me pėrvojėn e tij si apostull
i Krishtit. 2.
Premtimet e Dhjatės sė Vjetėr, me tė cilat letra ėshtė mbushur. 3.
Besimin apostullor qė Pjetri kishte tė pėrbashkėt me Palin dhe autorėt
e tjerė tė Dhjatės sė Re. 4.
Botėn heleniste nė tė cilėn jetonin dėgjuesit e tij. 5.
Botėn tonė dhe domethėnien qė letra ka pėr ne. Proēesi
i shkrimit tė kėtij zbėrthimi ka thelluar admirimin dhe mirėnjohjen time pėr
studimin e devotshėm akademik tė interpretuesve tė Pjetrit pėrgjatė viteve.
Padyshim qė nuk na mungojnė komentarė tė shkėlqyer tė shkruar pėr Letrėn
e Parė tė Pjetrit, dhe disa prej tyre lexohen me lehtėsi. Komentari i gjatė
nga kryepeshkopi Robert Leiton (Leighton), i shkruar nė shekullin e shtatėmbėdhjetė,
ėshtė njė libėr klasik pėr lexim devocional. Ueini Grudem (Wayne Grudem) me
shumė mirėsjellje mė siguroi njė dorėshkrim tė komentarit tė tij tė
fundit; ndjej keqardhje qė shumica e punės sime kishte pėrfunduar, para se tė
mė binte nė dorė pėr konsultė ky studim akademik (dhe i lexueshėm). Do
ti shprehja vlerėsim tė veēantė Samuel Benetros (Bénétreau) nga Free
Faculty of Evangelical Theology nė Vaux-sur-Seine, Francė. Unė besoj qė
komentari i tij mund tė pėrkthehet nė anglisht. Falenderimet e mia i takojnė Xhon Stotit (John Stott) pėr propozimin e kėtij projekti dhe pėr udhėzimin e tij tė urtė dhe tė durueshėm; Jozef Rajanit (Rev. Joseph F. Ryan) si dhe pleqve e stafit tė Trinity Presbyterian Church, nė Charlottesville tė Virxhinias, pėr lutjet dhe mbėshtetjen e tyre; Znj. Dela Xhons (Del Jones) qė shtypi shėnimet e mėposhtme; si dhe dhėndrit dhe vajzės sonė, Xhej dhe Debora Ueininger (Jay & Deborah Weininger), dhurata e hirshme e tė cilėve e futi pikėsėpari Trinity Church nė epokėn e kompiuterit. Gruaja
ime Jeni (Jean) zbuloi shumė mėnyra pėr tė mė ofruar ndihmė nė kėtė punė,
si nė ēdo projekt tė jetės sonė bashkėshortore. EDMUND
P. CLOWNEY Hyrje
Ceslas
Spicq e fillon komentarin e tij tė vlefshėm pėr Letrėn e Parė tė Pjetrit
me kėtė pėrshkrim tė goditur:Letra e Parė e Shėn Pjetrit rezumeja mė
e ngjeshur e Dhjatės sė Re pėr besimin e krishterė dhe sjelljen qė frymėzon
ėshtė njė model i njė letre pastorale. Pastorale
padyshim qė letra e Pjetrit ėshtė e tillė. Apostulli kėrkon tė
inkurajojė dhe tė risigurojė kishat e krishtera nė Azinė e Vogėl, ndėrkohė
qė kanė filluar kohėt e stuhishme tė persekutimit. Kėto stuhira fryjnė
edhe sot psh. nė Indi, ku njė turmė hinduistėsh shkatėrrojnė njė kishė tė
krishterė, tė ndėrtuar me sakrifica tė mėdha nė lagjen mė tė varfėr tė
Bombeit; nė shumė vende komuniste, ku pohimi i besimit nė Krishtin tė ēon nė
humbjen e privilegjit tė arsimimit dhe tė mundėsive pėr punė, dhe shpesh
rezulton nė burgosje. Nė pjesėn dėrrmuese tė vendeve anglishtfolėse kėrcėnime
tė tilla mund tė duken tė largėta; ndoshta nuk arrijmė tė lexojmė shenjat
e kohės. Megjithatė, asnjė i krishterė i vėrtetė nuk e mėnjanon vuajtjen
dhe nuk mund ti shmanget njė mase vuajtjesh pėr hir tė Krishtit. Pjetri na
flet tė gjithėve, kur tregon pėr vuajtjen e tanishme dhe lavdinė e ardhme. Letra
pastorale e Pjetrit na nxit pėrmes udhėzimit. Nevojat tona mė tė thella na
shtyjnė te besimet tona mė tė thella. Ēfarė shprese kemi? Pjetri shpall
Jezus Krishtin, shpresėn tonė tė sigurt nė kėtė botė dhe nė pėrjetėsi.
Pėrgjatė gjithė letrės sė tij ai e rrėnjos shpresėn tonė nė realitetin
e asaj qė Perėndia ka bėrė dhe ka akoma pėr tė bėrė pėr ne pėrmes
Krishtit. Apostulli ėshtė njė dėshmitar, jo vetėm i asaj qė Jezusi bėri
dhe tha kur ishte nė varkėn apo nė shtėpinė e Pjetrit, por edhe i kuptimit
tė jetės, vdekjes, ringjalljes dhe ngritjes sė Krishtit. Dėshmia e Pjetrit pėr
jetėn e Jezusit reflektohet nė Ungjillin e Markut. Nė kėtė letėr ai na
tregon se cili ėshtė kuptimi i kėsaj historie pėr ne, kur Jezusi na thėrret
pėr tė marrė kryqin tonė dhe ta ndjekim atė. 1.
Kujt
iu shkrua kjo letėr? Ponti,
Galatia, Kapadokia, Azia dhe Bitinia janė provincat ku jetonin tė krishterėt,
tė cilėve u drejtohet letra. Nėse termat janė pėrdorur pėr tė pėrmendur
provincat romake, atėherė zona mbulon tė gjithė Azinė e Vogėl nė veri tė
vargmalit Taurus, qė kufizon bregun jugor. Kėtu do tė pėrfshihej pjesa mė e
madhe e Turqisė sė sotme. Megjithatė ka shumė mundėsi qė termat tė pėrshkruajnė
rajone, mė tepėr sesa provinca zyrtare. Po tė jetė kėshtu, atėherė zona
na shfaqet mė e vogėl, pėrderisa Galatia dhe Azia, tė menduara si rajone,
ishin mė tė kufizuara. Domethėnia e mundshme e kėsaj zone mė tė vogėl do
tė ishte mospėrfshirja e disa prej rajoneve tė veprimtarisė intensive
misionare tė Palit (psh. Antiokia e Pisidisė, Iconi, Listra dhe Derbe). Pali u
ndalua nga Fryma qė tė mos hynte nė Bitini; a mos ishte rezervuar pėr tė
tjerė ky rajon? Euzebi, historiani i hershėm i kishės, na sugjeron qė vetė
Pjetri mund tė ketė marrė pjesė nė ungjillizimin e zonave tė pėrmendura.
Duket qartė se Pjetri ka patur arsye qė u drejtohet tė krishterėve nė kėto
provinca apo rajone, dhe jo tė tjerėve. (Ai nuk pėrfshin Lician dhe Pamfilinė,
apo Cilicinė, provincėn
nė jug tė Maleve Taurus). Supozimi se ai ka pasur parasysh zona tė Azisė sė
Vogėl, qė kanė pasur lidhje mė tė drejtpėrdrejta me shėrbesėn e tij,
sesa me tė Palit, duket mė bindės. Ponti
dhe Bitinia, nė breg tė Detit tė Zi, pėrmenden veēas, megjithėse ishin
bashkuar nė njė provincė romake. Janė bėrė sugjerime qė Pjetri fillon me
Pontin dhe mbaron me Bitininė, sepse ai ka parasysh itinerarin, qė Sila apo
ndonjė lajmėtar tjetėr mund tė ndiqte pėr dorėzimin e letrės; njė udhėtar
mund tė fillonte nga Amisi, nė fundin lindor tė Pontit nė Detin e Zi, dhe tė
mbaronte nė Kalcedon tė Bitinisė. Prej atje ai mund tė kapėrcente nė
Bizant, ku mund ti hipej anijes pėr nė Romė. Zonat
gjeografike, tė cilave u drejtohet, pėrfshijnė njė pėrzierje fantastike
territoresh rajone bregdetare, pjesė malore, rrafshnalta, liqene dhe
lumenj. Banorėt ishin edhe mė tė ndryshėm. Ata kishin origjina, rrėnjė
etnike, gjuhė, zakone, fe dhe histori politike tė ndryshme. Galatia e
kishte marrė emrin nga Gali, qė ishte vendosur atje; galishtja flitej akoma nė
atė vend nė shekullin e katėrt. Luka i referohet gjuhės likaonase, qė
flitej nga popullsia e Listrės (Vep. 14:11).
Nė Azinė e Vogėl kishte njė popullsi tė konsiderueshme hebrenjsh. Hebrenj
nga Kapadokia, Ponti dhe Azia ishin tė pranishėm nė Jeruzalem nė ditėn e Rrėshajave
dhe dėgjuan predikimin e Pjetrit (Vep. 2:9).
Tė kthyerit nė besim nga kjo ngjarje, pasi janė kthyer nė provincat e tyre,
ka mundėsi tė kenė mbjellė ungjillin atje. Nėse
pėrhapja e besimit tė krishterė nė kėto rajone ka ndjekur modelin e
strategjisė misionare tė Palit, mund tė supozojmė qė kishat u themeluan sė
pari nė qėndrat urbane, dhe se besimtarėt hebrenj sė bashku me pasuesit
johebrenj tė judaizmit (Perėndi-druajtės), formuan bėrthamėn
origjinale tė shumė kishave dhe bashkėsive nė shtėpi. Megjithatė, shumica
e popullsisė ishte rurale; pjesa qėndrore ishte e mbushur me fshatra fisnorė,
ku kultura romake nuk kishte ndikuar shumė. Fuqia e ungjillit tė krishterė
mes popujve fisnorė mund tė jetė bėrė e dukshme pikė sė pari nė Azinė e
Vogėl. Pėrvoja e Palit dhe e Barnabės nė Listėr tregon ndikimin dramatik tė
ungjillit nė njė rajon qė ishte pjesėrisht i helenizuar (Vep. 14:8-18). Ndėrkohė
qė nuk e dimė se ēfarė grup-popullsie apo shtresash shoqėrore pėrfshiheshin
mes tė krishterėve tė Azisė sė Vogėl, na befason uniteti qė del nga
ungjilli. Sado tė ndryshme tė ishin prejardhjet e kėtyre njerėzve, ata ishin
bėrė populli i ri i Perėndisė, vėllazėria, populli i zgjedhur i shpėrndarė
nė botė (2:9-10, 17; 5:9; 1:1). Termat
pėrfshirės me tė cilėn kjo letėr flet pėr kishėn, e bėjnė tė qartė qė
Pjetri po i drejtohet tė gjithė kishės, dhe jo thjesht njė segmenti tė
komunitetit tė krishterė. Ai nuk u shkruan vetėm atyre qė janė qytetarė
tė huaj nė kuptimin e drejtpėrdrejtė,[1]
dhe as vetėm besimtarėve hebrenj. Ēėshtja e fundit ėshtė diskutuar pėr njė
kohė tė gjatė. Po tė ishte se Pjetri po u shkruante besimtarėve hebrenj, atėherė
ata duhet tė ishin hebrenj tė shthurur, pasi Pjetri flet pėr mėnyrėn e
kotė tė tė jetuarit tė trashėguar nga etėrit (1:18). Ai e pėrshkruan
atė jetė tė keqe: ... pėr tė kėnaqur gjėrat e dėshiruara nga
johebrenjtė, kur ecnim nė shthurje, nė pasione, nė dehje, nė teprime, nė tė
ngrėna e nė tė pira dhe nė idhujtari tė neveritshme (4:3). Hebrenjtė do
tė ishin me tė vėrtetė tė shthurur pėrderisa pėrshkruhen tė tillė! Por
edhe sikur jetėt e tyre tė ishin krejtėsisht pagane, vėshtirė se Pjetri do
tė thoshte, qė njė mėnyre e tillė jetese iu trashėgua atyre nga etėrit.
Dhe as nuk do tė mund tė kuptonim befasimin e tė afėrmve paganė, nėse kėta
hebrenj femohues do ti ktheheshin jetės morale tė judaizmit. Si rrjedhim,
duket qartė qė Pjetri i shikon kishat, tė cilave u shkruan, me besimtarė
kryesisht johebrenj. Pėrdorimi i zgjeruar qė Pjetri i bėn Dhjatės sė Vjetėr
zbulon pėrgatitjen e tij hebraike, por nuk duhet tė supozojmė tė njėjtėn
prejardhje edhe pėr dėgjuesit e tij. Letrat e Palit drejtuar kryesisht kishave
johebraike, mbėshteten gjithashtu nė Dhjatėn e Vjetėr. 2. Kush e
shkroi letrėn? Adresa
e letrės shpall apostullin Pjetėr si autor, - njė deklaratė qė nuk duhet
zhvlerėsuar. Nuk ėshtė e vėrtetė qė kisha do ta konsideronte njė deklaratė
tė tillė si njė mjet letrar tė padėmshėm. Njė numėr veprash tė
tjera, qė deklaronin se ishin shkruar nga Pjetri, u hodhėn poshtė si
jo-apostullore. Pėrderisa apostujt konsideroheshin me tė drejtė persona tė
veshur me autoritetin e Krishtit pėr themelimin e kishės, atėherė deklaratat
e rreme ndaj kėtij autoriteti nuk mund tė kaloheshin lehtė. Do tė na
mjaftonte tė rikujtonim mbrojtjen, qė Pali i bėn postit tė tij apostullor, pėr
tė parė rėndėsinė qė kisha i kishte vėnė autoritetit apostullor. Vlerėsimi
i letrės nė shkrimet e tjera, ėshtė i hershėm dhe i fortė. Referenca mė e
hershme gjendet te 2 Pjetrit 3:1. Klementi i Romės (para fundit tė shekullit tė
parė) citon nga letra, edhe pse ai nuk e identifikon citimin. Citimet hasen nė
autorė tė tjerė tė krishterė. Ireneu, nė shekullin e dytė, ia atribon
qartė citimin e tij kėsaj letre. Ata qė mendojnė se Pjetri nuk ishte autori i letrės, nxjerrin katėr argumenta kryesorė. Sė pari ata mbajnė anėn qė stili grek ėshtė tepėr i pastėr pėr njė peshkatar galileas (njė referencė te Papia pėr Gjon Markun si interpretues i Pjetrit, ėshtė kuptuar sikur Pjetri kishte nevojė pėr njė interpretues, pėr shkak se nuk e fliste rrjedhshėm greqishten). Sė dyti, mendohet se persekutimet, pėr tė cilat bėhet fjalė nė letėr, nuk ndodhėn deri sa vdiq Pjetri. Sė treti, thuhet se letra ėshtė shumė e ngjashme me shkrimet e Palit, dhe nuk ka mundėsi qė tė jetė e Pjetrit. Sė katėrti, shumė persona qė vėrejnė ndryshime domethėnėse nga shkrimet e Palit, mbajnė qėndrimin qė 1 Pjetrit pėrmban material tradicional mėsimor nga kisha e hershme, dhe nuk ėshtė lloji i letrės qė do tė ishte shkruar nga njė prej dishepujve tė parė tė Jezusit Kundėrshtimi
i fundit gjen pėrgjigje kur pranojmė qėllimin e letrės. Dėshmia okulare e
Pjetrit pėr fjalėt dhe veprat e Jezusit ishte dhėnė tashmė.
Interpretimi nga Gjon Marku i mesazhit tė Pjetrit pėrfshinte edhe
shkrimin e dėshmisė sė Pjetrit nė ungjillin e Markut. Nė letėr
presupozohet njė njohje e historisė sė Jezusit, dhe Pjetri ėshtė i
preokupuar pėr tė udhėzuar kishėn nė interpretimin apostullor tė ungjillit.
Ky mėsim apostullor gjendet edhe te letrat e Palit. Kundėrshtimi qė 1 Pjetrit
ėshtė shumė paliniste, gjen pėrgjigje kur pranojmė faktin qė Pali,
ashtu si edhe Pjetri, e pėrshtati mėsimin e tij ndaj modelit tė mėsimit tė
shėndetshėm apostullor. Nga ana tjetėr, mėsimi i Pjetrit ka elementė tė
veēantė. Pėr shembull, Pali nuk e pėrdor si Pjetri pėrshkrimin e veprės sė
Krishtit si shėrbėtor i Zotit.
Ėshtė e vėrtetė qė data tradicionale pėr vdekjen e Pjetrit nė kohėn
e mbretėrimit tė Neronin, vjen para periudhave kryesore tė persekutimit romak.
Megjithatė, letra nuk reflekton njė situatė zyrtare dhe tė pėrgjithshme
shtypjeje. Pėrkundrazi, ajo ishte njė kohė ngacmimi lokal dhe persekutimi
sporadik, njė kohė gjatė sė cilės tė krishterėt paralajmėrohen tė pėrgatiten
pėr vuajtje mė tė mėdha nė tė ardhmen pėr hir tė Krishtit.
Ēėshtja e aftėsisė sė Pjetrit
pėr tė shkruar nė njė greqishte tė kulluar, ėshtė kthyer nė njė kundėrshtim
tė rėndėsishėm pėr autorėsinė e tij. Disa komentatorė, tė cilėt janė
tė mendimit se letra nuk ėshtė shkruar nga Pjetri, mendojnė se ai ėshtė
ndihmuar, dhe se pėrmendja qė i bėn Silas (5:12), tregon se cili ka qėnė
ndihmėsi. Edhe ky argument ėshtė kundėrshtuar. Si fillim, greqishtja e Letrės
sė parė tė Pjetrit nuk ka njė stil aq tė kulluar sa ēėshtė sugjeruar.
Pėr mė tepėr, akuza qė greqishtja e Pjetrit duhet tė ketė qenė minimale
dhe e mangėt bie, sepse nuk merr parasysh kulturėn dygjuhėshe tė Betsaidės
nė Galile. Njė gramatolog me imagjinatė i gjuhės greke ka thėnė, se
Galileja mund tė krahasohet me njė rajon dygjuhėsh si Uellsi, dhe se
greqishtja e Pjetrit ishte po aq e mirė sa anglishtja e njė personi nga Uellsi.
Ceslas Spicq na kujton qė Pjetri, nė fund tė fundit, morri dhuntinė e gjuhėve
tė panjohura ditėn e Rrėshajave (Pentakostit).
Siguria mė e madhe e autencitetit tė Letrės sė Parė tė Pjetrit vjen
nga vetė letra. Mesazhi i saj lidhet ngushtė me fjalimet e Pjetrit tė
raportuara nė librin e Veprave. Spicq na e tėrheq vėmendjen pėr te 1 e
Pjetrit 1:10-12, njė seksion unik nė letrat e Dhjatės sė Re. Seksioni flet pėr
hetimet kėrkuese qė bėnin profetėt e Dhjatės sė Vjetėr, ndėrsa pristin
ditėn e Krishtit. Kjo, - thotė ai, mund tė pritet vetėm nga pena e
apostullit, i cili themeloi apologjetikėn e parė tė krishterė, duke iu
referuar dėshmisė sė tyre.[2]
Gjithashtu, referencat nė letėr pėr vuajtjet e Krishtit reflektojnė kuptimin
qė kishte Pjetri pėr thirrjen e Jezus Krishtit si Shėrbėtor i Zotit, njė
kuptim qė u morr nga vetė mėsimi dhe shembulli i Krishtit. Siē thotė
Siluini (Selwyn): Pėrshtypja e dėshmitarit okular rrjedh pėrgjatė gjithė
letrės dhe i jep asaj njė karakter tė veēantė. Pjetri mrekullohet nga
dashuria e atyre qė nuk e kanė parė kurrė Krishtin (1:8); mesazhi i tij pėr
shpresėn e gjallė nė Krishtin e ka origjinėn nė dėshpėrimin e tij nė
kryqėzimin e Krishtit dhe nė gėzimin e tij nė bashkėsinė me Krishtin e
ringjallur. Theksi i tij mbi pėrulėsinė ka njė kuptim prekės pas krenarisė
qė i pararendi dėshtimit tė tij. Zoti e ka ngarkuar atė pėr tė kullotur
tufėn e tij, dhe ai ia kalon atė thirrje nėnbarinjve tė tjerė. Sa
pėr rolin e Silas (Silvani nė disa versione), shihni komentet te 5:12.
Sila ishte bashkėmisionari i Palit nė Azinė e Vogėl dhe nė Greqi, dhe pėrmendet
me Palin nė letrat drejtuar thesalonikasve. Ai ishte edhe pėrfaqėsues i
apostujve dhe i pleqve nė Jeruzalem, dhe ėshtė quajtur profet (Vep.
15:32). Edhe po tė kishte shėrbyer
si redaktor dhe bashkautor me Pjetrin, kėtė e ka bėrė si njeri i frymėzuar.
Fraza e Pjetrit qė pėrshkruan shėrbimin e Silasit, pėrdoret pėr mbajtėsin
e njė letre, i cili konsiderohej si njė pėrfaqėsues i dėrguesit. Ky ishte
funksioni i Silasit nė lidhje me letrėn e dėrguar nga Jeruzalemi, sipas pėrshkrimit
te Veprat 15. Nėse Sila ishte mbartės nė njė rol tė tillė, atėherė ka qėnė
mė shumė se njė letėr-mbartės. Ai kishte tė drejtėn e fjalės nė Kėshillin
e Jeruzalemit, qė e pėrgatiti letrėn e mbajtur nga ai, pėr atė bashkėsi.
Pra, edhe ai, mund tė jetė konsultuar me Pjetrin nė pėrgatitjen e letrės,
ose mund ta ketė hartuar atė nėn drejtimin e Pjetrit. 3. Ēfarė
lloj letre ėshtė? Nė
letrėn e shkurtėr tė Pjetrit haset njė varietet i madh si nė formė ashtu
edhe nė pėrmbajtje. Citimet nga Dhjata e Vjetėr janė tė shumta. Psalmi 34,
pėr shembull, citohet dy herė (2:3; 3:10-12), dhe temat e tij tė shpresės pėr
tė persekutuarit lėshojnė jehonė pėrgjatė gjithė letrės.[3]
Edhe pse nuk bėhet ndonjė citim direkt i fjalėve tė Jezusit, 1 e Pjetrit,
ashtu si Jakobi, pasqyron vazhdimisht thėniet e Mjeshtrit (Mėsuesit). Disa
do tė thonė qė 1 e Pjetrit nuk ėshtė njė letėr, por njė predikim ose udhėzim
katekizmor pėr tė shoqėruar sakramentin e pagėzimit. Ajo ėshtė pėrdorur
madje edhe si liturgji pėr shėrbesa pagėzimi. (Pagėzimi supozohet tė zėrė
vend pas 2:21). Sidoqoftė, siē e bėn tė qartė edhe Uejni Grudem, e vetmja
referencė specifike pėr pagėzimin nė kėtė letėr gjendet te 3:21, dhe pėrmendja
e fillimit tė jetės sė krishterė nuk nėnkupton nė vetvete njė referencė
pėr pagėzimin. Njė formė tjetėr, qė spikatet nė letėr, ėshtė ajo e
himneve tė hershme tė krishtera apo e rrėfimeve
tė besimit. Nuk pėrjashtohet mundėsia, por shprehja ritmike qė pėrcjell njė
himn ose njė kredo (besore) mund tė jetė thjesht oratoria e predikimit dhe e
mėsimit. Thėnia
mė e mirė pėr formėn e letrės sė parė tė Pjetrit mbetet pėrmbledhja nė
fund tė saj: Ju shkrova shkurt duke ju bėrė thirrje dhe duke ju dėshmuar
se hiri i vėrtetė i Perėndisė ėshtė ai nė tė cilin qėndroni.
(5:12b). Letra ėshtė plot me inkurajim dhe dėshmi, qė janė karakteristike pėr
mėsimdhėnien apostullore. Ne mund tė supozojmė se kjo nuk ėshtė hera e parė,
qė Pjetri ka dhėnė mėsim pėr kėto gjėra. Por letra ėshtė e shkruajtur
lirshėm; Pjetri nuk ka mbledhur copa materialesh nga tė tjerėt. Ai flet me
kuptim dhe ndjenjė tė thellė, nga njohuria e vet si apostull i Krishtit. 4. Ku dhe
kur u shkrua? Babilonia
nga e cila Pjetri i dėrgon pėrshėndetjet e veta (5:13), vėshtirė se mund tė
ketė qenė qyteti i braktisur dhe i rrėnuar i Mesopotamisė. Roma quhet
Babiloni nė librin e Zbulesės,[4]
dhe ėshtė e kuptueshme qė Pjetri e pėrdor emrin nė mėnyrė simbolike. Ai e
sheh kishėn e krishterė si popullin e Perėndisė nė mėrgim dhe shtegtim.[5]
Babilonia ishte qyteti i madh i perandorisė botėrore pėr profetėt e Dhjatės
sė Vjetėr. Ai ishte gjithashtu qyteti i mėrgimit, ku Izraeli jetoi si i huaj.
Pėrdorimi qė Pjetri i bėn emrit Babiloni, i kujton dėgjuesve qė edhe
ai ka tė njėjtin status mėrgimtari si ata. Pėr
mė tepėr, etėrit e hershėm tė kishės e kishin kuptuar qė si Pjetri ashtu
edhe Pali, ishin martirizuar nė Romė. Eusebiusi, historiani i kishės sė
hershme, citon nga Papia dhe Origeni pėr ta mbėshtetur kėtė gjė. (Papia,
peshkop i Hierapolisit vdiq rreth vitit 130 pas Kr.). Gjon Marku, i cili pėrmendet
nga Pjetri (5:13), pėrmendet gjithashtu edhe nga Pali, qė shkruan nga Roma.[6] Pėrderisa
letra e Pjetrit pėrmend Markun por jo Palin, nuk ka tė ngjarė qė Pali tė
ketė qenė nė Romė nė kohėn kur u shkrua letra. Nė tė njėjtėn mėnyrė,
Pali nuk e pėrmend Pjetrin nė letrat e tij, edhe kur duket se pėrmend njerėzit
nga rrethprerja, tė cilėt mbetėn shokėt e tij besnikė.[7] Sipas
traditės, Pjetri ka qenė nė Romė vetėm nė fund tė jetės sė tij. Si
rrjedhim, Pjetri me sa duket ka shkruar nga Roma pasi Pali kishte ikur, i liruar
prej burgimit tė tij tė parė nė vitin 62 pas Kr. Nuk
ka tė ngjarė tė ketė filluar akoma sulmi i zjarrtė i Neronit mbi tė
krishterėt e Romės. Dikush mund tė supozojė qė Pjetri do ti ishte
referuar kėsaj, duke pėrshkruar besnikėrinė ndaj mbretit (2:13-17). Viti 63
pas Kr., pas largimit tė Palit dhe para persekutimit tė Neronit, duket mė i
mundshėm. 5. Cili ėshtė
mesazhi i saj? Duke
u pėrballur me sulmet kėrcėnuese ndaj ungjillit, Pjetri dėshmon pėr hirin e
Perėndisė, realitetin e pamasė tė asaj qė Perėndia ka bėrė nė Jezus
Krishtin. Apostulli e di qė Jezusi u ringjall nga tė vdekurit; ai e pa atė tė
ngjitej nė qiell. Gjithashtu, ai e di pse Jezusi vdiq dhe se ēfarė pėrmbushi
vdekja e tij: Ai vetė i barti mėkatet tona nė trupin e tij mbi drurin e
kryqit qė ne, tė vdekur nė mėkate, tė rrojmė pėr drejtėsi; dhe me
vuratat e tij ju u shėruat (2:24). Realiteti i veprės sė Krishtit siguron
shpresėn e vėllazėrisė sė krishterė. Tė krishterėt jo vetėm qė
mund ta durojnė vuajtjen pėr hir tė Krishtit, por edhe mund tė gėzojnė,
sepse nė agoninė e tyre ata bashkohen me Jezusin qė vuajti pėr ta. Vetė
vuajtjet e tyre bėhen njė shenjė shprese, sepse, ashtu si Krishti vuajti dhe
hyri nė lavdinė e tij, po ashtu do tu ndodhė edhe atyre. Fryma e lavdisė
dhe e Perėndisė qėndron mbi ta (4:14). Tė
sulmuar apo tė respektuar nga tė afėrmit e vet, ata mund tė dėshmojnė pėr
hirin e Perėndisė pėrmes jetesės sė tyre tė krishterė. Qetėsisht dhe pėrulėsisht
ata mund tė jetojnė jetė tė shenjtė, jo duke kėrkuar tė drejtat e veta,
por duke nderuar tė tjerėt. Njė jetėse e tillė e pėrulur nuk ėshtė
servile apo poshtėruese, sepse tė krishterėt e njohin veten si popull mbretėror
i vetė pronės sė Perėndisė, trashėgimtarė tė zgjedhur tė krijimit tė
ri. Ata nuk kanė pse tė marrin hak pėr veten e vet, as nuk kanė pse tė kėrkojnė
vetė
atė qė u takon; besimi i tyre ėshtė nė gjykimin e Perėndisė. Tė krishterėt
janė qytetarė tė huaj nė Babiloni, por mė e rėndėsishme ėshtė se
ata janė anėtarė tė familjes sė Perėndisė. Dhurata
e dashurisė sė Perėndisė, gjaku i Jezus Krishtit, i ka shpenguar tė
krishterėt nga jetesa e korruptuar dhe boshe e sė kaluarės sė tyre pagane.
Hiri, tani i bashkon ata nė dashuri tė zjarrtė pėr njėri-tjetrin. Ata i shėrbejnė
dhe ndihmojnė njėri-tjetrin, duke pėrdorur dhuntitė e pasura frymėrore, me
tė cilat i pajis hiri i Perėndisė. Jezus Krishti, Bariu i madh i tufės sė
Perėndisė, vigjilon mbi popullin e tij. Ai u bėn thirrje nėnbarinjve ti
shėrbejnė atij nė ruajtjen e deleve. Fitorja e Jezus Krishtit mbi tė gjitha
forcat e errėsirės e ēliron popullin e tij nga pushteti i Satanit. Ata mund
ta smbrapsin luanin ulėritės; nė flakėt e sprovės, besimi i tyre nuk do tė
shkatėrrohet, por do tė pastrohet si ari nė furrnaltė. Ata mund ti hedhin
tė gjitha shqetėsimet te Perėndia, duke e ditur qė ai kujdeset pėr ta. Hiri
qė tashmė i mbush tė krishterėt me gėzim, do tu jepet atyre plotėsisht
kur tė shfaqet Jezus Krishti. Zotin, tė cilin ata e duan, por nuk e kanė parė,
do ta shohin dhe admirojnė. Duke e ditur mirė se nga ēshkatėrrim dhe errėsirė
u ēliruan, populli i ri i Perėndisė i kėndon atij lavdėrime. Halelujat e
tyre tingėllojnė nga asambletė, shtėpitė madje edhe nga qelitė e burgut,
ku frika e tyre nga Perėndia i ka ēliruar prej frikės nga njerėzit. Dėshmia
e tyre ėshtė njė dėshmi lavdėrimi. Tė ushqyer nga Fjala e pagabueshme e
Perėndisė ata shijojnė tashmė mirėsinė e Shpėtimtarit tė tyre. Hiri i vėrtetė
i Perėndisė, i ka thirrur ata nė lavdinė e tij: ēdo gjė, edhe vuajtjet e
tyre, do ti shėrbejnė qėllimit tė atij qė i shpengoi me njė ēmim tė
tillė. Disa
mund ta pėrēmojnė qetėsinė dhe triumfin e letrės sė Pjetrit si teologji
jopraktike. Pėrgjigjet e tij janė pėrgjigje besimi. Por Pjetri e di qė dėshmia
e tij ėshtė e vėrtetė, qė Jezus Krishti ėshtė i vėrtetė. Ai e ka shijuar
qė Zoti ėshtė i mirė dhe qė mirėsia e tij nuk do tė mungojė asnjėherė.
Hiri i vėrtetė i Perėndisė ėshtė ai nė tė cilin qėndroni (5:12). Armando
Valladares e mbyll tregimin e njėzet e dy vjetėve tė tij nė burgjet e
Kastros nė Kubė me kėto fjalė, duke rikujtuar mendimet e tij kur u lirua: Dhe
nė mes tė atij vizioni apokaliptik tė momenteve mė tė tmerrshme dhe frikėsuese
tė jetės sime, nė mes tė pluhurit tė pėrhimtė dhe orgjive tė rrahjes e
gjakut, tė burgosurve tė rrahur pėr vdekje, njė njeri fillon tė dalė nė
sipėrfaqe, - figura skeletike e njė njeriu tė shkatėrruar nga uria, me flokė
tė bardha, sy blu rrezatues dhe me njė zemėr plot e pėrplot me dashuri, duke
i ngritur duart drejt qiellit tė padukshėm dhe duke kėrkuar mėshirė pėr
ekzekutuesit e tij. Fali,
o Atė, sepse nuk e dijnė se ēfarė po bėjnė. Dhe mė pas breshėria e njė
mitralozi ia shqeu gjoksin.
[1] Shprehja tė zgjedhurve qė rrijnė nė diasporė nuk duhet marrė nė kuptimin sociologjik, sikur Pjetri po u drejtohej vetėm personave tė zhvendosur apo atyre pa qytetari lokale. Shihni Shtojcėn A, Qytetarė tė huaj Literale apo Figurative? [2]
Vep.
2:25-31; 3:18-25; 10:43. [3]
Bēnētreau (faqe 50) na e tėrheq vėmendjen nė shprehje tė tilla
si afrimi te Zoti (Psa. 34:6, LXX; 1 Pj. 2:4), tė mos kemi turp (Psa. 34:5;
1 Pj. 2:6); shpresimi (Psa. 34:8, 22); frika (Psa. 34:9, 11); kontrasti ndėrmjet
tė mirės dhe tė keqes (Psa. 34:10, 11, 14, 15); i bekuar (Psa. 34:8); dhe
termin e qėndrimit si i huaj (Ps. 34:4, LXX; 1 Pj. 2:11). [4]
16:19; 17:5; 18:2 [5]
1:1, 17; 2:9-11. [6]
2 Tim. 4:11; Fim. 24 [7]
Fil. 2:20-21; Kol. 4:10-11
|
BESELIDHJA PublishingKP 2907 Tirana Rmano@albmail.com |